شاهدی برهستی مطلق 

نشانه های عاشقانه

حُلّه: جامه نو. پوشاکى که همه تن را بپوشاند، و در اینجا استعارت از گل و سبزه است.

مِن کَریمٍ...: از بخشنده، از مهربان (خداى تعالى) همه آنها را (به دست آورده‏اند).

شاهد: در اینجا به قرینه لطافت به معنى: محبوب: معشوق، و استعاره است از صنع بارى تعالى.

انتباه: آگاهى، بیداری

الست: برگرفته است از آیه «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قالُوا بَلى‏ شَهِدْنا أَنْ تَقُولُوا یَوْمَ اَلْقِیمَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هذا غافِلِینَ: و هنگامى که پروردگارت از فرزندان آدم از پشتهاى آنان فرزندانشان را بر آورد و آنان را بر خودشان گواه کرد آیا من پروردگار شما نیستم؟ گفتند آرى گواهى دادیم تا در روز رستاخیز نگویید ما از این بى‏خبر بودیم.»[1]

بوى کردن ندانستن: چیزى در نیافتن، از حقیقت آگاه نشدن.

حکمت : واسطه شناخت حق است و همه خوبیها در آن است که «وَ مَنْ یُؤْتَ اَلْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً: و هر که را حکمت داده شده خوبى بسیار داده شده است.»[2]

ناقه ضالَّه: شتر گمشده. برگرفته است از حدیث «الحِکمَةُ ضالَّةُ المُؤمِنِ فَخُذِ الحِکمَةَ وَ لَو مِن أهلِ النِّفاقِ: حکمت گمشده مؤمن است. حکمت را فرا گیر هر چند از منافقان باشد».[3] ونیز«الحکمة ضالة المُؤمن فحیث وجدها فهو احق بها؛ حکمت، گم‌شدهْ مؤمن است، هرجا که یافتش بدان سزاوارتر است.[4]

دَلاّله: این کلمه در چند مورد در مجلّدات مثنوى به کار رفته است. معنى رایج دلاّله زنى است که واسطه شود براى رسیدن زنان به مردان. لغت‏نامه دلاّله را در بیت مورد بحث ذیل همین معنى آورده است لیکن ظاهر استعمال، «راهنما» معنى مى‏دهد و در بیت زیر به معنى مطلق «واسطه» است.

          گوش دلاّله است و چشم اهل وصال             چشم صاحب حال و گوش اصحاب قال‏

858 / د /2

شهان:به راهنمایان راه حق می‌گویند که طالبان و سالکانِ وصال حضرت حق را به بارگاه الهی هدایت می‏کنند.

سخن از زیبایی‏های طبیعت و رویش سبزه و گل و آوای پرندگان می‌باشد و نیز این‌که همهْ اینها از آثار قدرت حق است. «آن حله‌ها» همین زیبایی‏ها و پدیده‏های گوناگون است که کلّ آنها را پروردگار کریم و رحیم داده است. «آن لطافت‌ها» همان حله‌هاست. مولانا می‏گوید: اینها نشانهْ آن است که در این عالمِ خاکی «شاهدی» و گواهی بر هستی مطلق‌اند. همهْ این لطافت‏ها و زیبایی‏ها نشانهْ آن نگار بی‏همتاست. همه اینها، علائمی ‏است که انسان پارسا و پاک سرشت، بدان وسیله به حضرت پروردگار وصل می‏گردد. کسی از دیدن نشان و اثر، شاد می‏شود که شاه وجود را دیده باشد، ولی آن‌که او را نبیند از این معرفت محروم می‌گردد و به هوشیاری و بیداری نمی رسد. پس کسی که به حق‌تعالی عارف باشد از آثاری‌که سبب وصال و قرب به حق می‏شود خوشحال و نیک بخت است. کسی که به هنگام الست، پروردگار خود را دید و مست و مدهوش شد، کسی است که بوی شراب را می‏شناسد، زیرا قبلاً شراب خورده است. ولی کسی که شرابی نخورده، نمی‏‏تواند بوی شراب را بشناسد. «هنگام الست» اشاره‏ به مضمون آیهْ شریفه است که پروردگار در ازل از بندگان پرسید: آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: چرا، هستی.

به نظر مولانا «حکمت» قسم باطنی علم دین است. وبه حدیث نبوی نظر دارد که: گم‌شدهْ مؤمن است، هرجا که یافتش بدان سزاوارتر است. منظور مولانا این است که اسرار حق به مؤمن و مردِ راه حق تعلق دارد و مانند شتر گم‌شده‏ای است که صاحب خود را می‏شناسد.